СІнтаксІчная неадназначнасць І яе тыпыІнфармацыйнай каштоўнасць тэксту залежыць ад матываванасці камунікатыўных адзінак — сказаў, унутраная форма якіх з’яўляецца структурнай. Як адзначаў, Б. Плотнікаў: «Адным з істотных праяў структурнай матываванасці сказа служыць парадак следавання або размяшчэння яго кампанентаў» [1, с. 118], які можа прывесці да двух- сэнсоўнасці і спарадзіць сінтаксічную аманімію — з’яву, «калі ў сказе ўзнікае пабочнае значэнне (змест), не прадугледжанае аўтарам і вык- ліканае сінтаксічнымі сродкамі» [2, с. 7]. Рэдактары і навукоўцы да сінтаксічных сродкаў, якія выклікаюць двухсэнсоўнасць у сказе, адно- сяць: 1) парадак размяшчэння слоў пры канструяванні сказа; 2) рознае чляненне сказа на складовыя часткі; 3) няправільнае ўстанаўленне сін- таксічных сувязей паміж членамі сказа; 4) аманімічнасць канструкцый, па якіх будуецца сказ; 5) сукупнасць пералічаных фактараў. Большасць даследчыкаў сінтаксічнай аманіміі (А. Г. Шчэпін, В. У. Вінаградаў, А. Я. Міхневіч, М. П. Калеснікаў, Б. С. Мучнік, Б. Ю. Норман і інш.) перакананы, што сінтаксічная аманімія — увогуле з’ява адмоўная, бо, дапускаючы магчымасць дваякага тлумачэння адной і той жа сінтаксічнай адзінкі, у прыватнасці сказа, прыводзіць да грубых стылістычных памылак, якія ўводзяць чытача ў зман. На сѐння існуе дзве класіфікацыі аманімічных канструкцый. Першую распрацаваў рускі даследчык М. П. Калеснікаў, які разгле- дзеў розныя віды сінтаксічнай аманіміі ў простым сказе (напрыклад, аманімія сказаў з уключанымі словамі, двучленная парадыгматычная аманімія, аманімічныя сказы-тоеснасці, парадыгматыка-сінтаксічная аманімія і інш.). У беларускім мовазнаўстве апісанню аманімічных адзінак тэксту прысвечана значная частка манаграфіі А. Я. Міхневіча, у якой аўтар даў толькі агульную характарыстыку сінтаксічнай амані- міі, абазначыў чатыры яе тыпы (лінейна-пашыральны тып, другі тып, катэгарызацыйны тып, трансфармацыйна-катэгарызацыйны тып). Далей у артыкуле разглядаюцца асноўныя тыпы сінтаксічнай неадназначнасці, выяўленыя намі на базе беларускамоўнага матэ- рыялу, з улікам класіфікацый даследчыкаў. ЛІТАРАТУРА 1 Плотников, Б. А. О форме и содержании в языке / Б. А. Плотни- ков. – Минск : Выш. шк., 1989. 2 Колесников, Н. П. Синтаксическая омонимия в простом предложении/ Н. П. Колесников. – Ростов н/Д : Изд-во Ростовского ун- та, 1981.
УДК 655.5 Ю. Ф. Шпаковский, канд. филол. наук, доц.; М. М. Невдах, асп.; М. А. Зильберглейт, д-р хим. наук, проф. (БГТУ, г. Минск) |
| Оглавление| |